Bóle fantomowe stanowią pooperacyjne doznania bólowe, które są wynikiem amputacji kończyny. Bóle nie są tożsame z odczuciami fantomowymi powstałymi zazwyczaj w krótkim okresie po operacji. Czucie stanowi iluzję, pacjentowi wydaje się, że wciąż ma amputowane palce, bądź kończynę. Występuje ono u wielu pacjentów po zabiegu amputacji, natomiast z bólami boryka się zdecydowanie mniejsza grupa chorych. Warto poznać charakterystykę zjawiska oraz metody terapeutyczne stosowane w przypadku bólu, aby zminimalizować niekomfortowe zjawisko.

Bóle fantomowe – charakterystyka zjawiska

Bóle fantomowe występują w obrębie kończyny, która została amputowana. Eksperci szacują, że z przypadłością zmaga się ok. 70% chorych, u których przeprowadzono zabieg odjęcia części ciała. Jednakże, u znacznej części osób dotkniętych tym uczuciem, bóle bywają tymczasowe oraz znikają po pewnym okresie czasu. Niestety, w trakcie występowania bólu, jest on bardzo dotkliwy i trudno samodzielnie poradzić sobie z jego natężeniem.

Ból fantomowy charakteryzowany jest jako rodzaj bólu neuropatycznego. Wśród doznań bólowych, chorzy podają: pieczenie, ucisk, wrażenie przechodzenia prądów elektrycznych. Natężenie bólu bywa zmienne, jest ściśle zależne od pory dnia. Przeważnie niekomfortowe uczucie narasta wieczorem i w nocy, malejąc rano i w ciągu dnia. W przypadku tego zjawiska, obserwowana jest słaba reakcja pacjenta na leki, dlatego konieczne jest zastosowanie farmakologii skojarzonej, wielolekowej.

Dlaczego występuje ból po amputacji?

Niestety nie ma jednoznacznej i wyczerpującej odpowiedzi na to pytanie. Istnieją natomiast dwie teorie naukowe, które zawsze są brane pod uwagę przez lekarzy odpowiedzialnych za leczenie farmakologiczne.

Odjęcie kończyny nie ogranicza pamięci mózgu i jego zdolności “uczenia się”. Dlatego ból występujący przed zabiegiem amputacji często wpływa na bóle fantomowe. Mózg ludzki zapamiętuje obszar występowania niedogodności bólowych, przez co, również po operacji, wydaje się, że chora noga dalej boli.

Każdy obszar mózgu odpowiedzialny jest za funkcjonowanie danej części ciała. Jeżeli dana kończyna zostaje odjęta chirurgicznie, niemożliwe jest tym samym przekazanie informacji zwrotnej do mózgu, przez co sygnał odbierany jest jako uczucie bólu. Jest to poparte stwierdzeniem, że osoby, które od urodzenia nie mają danej kończyny, zdecydowanie rzadziej odczuwają bóle fantomowe.

Metody minimalizowania bólu

Istnieje całe spektrum czynności, które są w stanie w znacznym stopniu ograniczyć występowanie bólu. Przede wszystkim farmakoterapia skojarzona, psychoterapia i rehabilitacja powodują istotne zminimalizowanie bólu. Ocenia się, że już po około dwóch latach regularnego stosowania zaleceń lekarzy, ból fantomowy odczuwalny jest zaledwie u 2-3% chorych po amputacji.

Terapia, w przypadku bólu fantomowego, powinna zostać dobrana indywidualnie, po przeprowadzeniu wcześniejszej analizy przypadku i dolegliwości pacjenta. Badania dowiodły, że noszenie protezy w znacznym stopniu ogranicza występowanie bólu. Niebagatelna jest również psychoterapia pourazowa, która pozwoli odnaleźć się osobie po amputacji w nowej rzeczywistości. Ważne, aby uświadomić sobie stratę i ją zaakceptować. Lekarze decydują się także na stosowanie leków przeciwbólowych z I i II stopnia drabiny analgetycznej: niesterydowych leków przeciwzapalnych, słabych opioidów.

Bóle fantomowe a ból kikuta

Ból kikuta spowodowany jest najczęściej odmiennymi czynnikami od bóli fantomowych. Przede wszystkim, kluczową rolę w przypadku odjęcia fragmentu kończyny jest dokładne jej opracowanie, założenie szwów i dopasowanie protezy. Za uczucie bólu w przypadku kikuta mogą być odpowiedzialne krwiaki, bądź blizny. Regularna zmiana opatrunków i odpowiednia pielęgnacja przyczyniają się do ograniczenia niekomfortowego odczucia. Celem utrzymania właściwego ukrwienia i warunków gojenia się ran, obligatoryjne jest również stosowanie maści antybakteryjnej oraz profilaktyki antybiotykowej w okresie około operacyjnym.